سازمان ملل متحد

اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد و وظایف آن

جنگ جهانی دوم با حمله آلمان به لهستان در اول سپتامبر 1939 آغاز شد.دولت های فرانسه و انگلیس که با لهستان قراردادهای نظامی داشتند به نفع لهستان جنگیدند و به دولت آلمان اعلام جنگ کردند. این را می توان نقطه عطفی در تشکیل سازمان ملل متحد و شورای امنیت متعاقب آن دانست. حفاظت از امنیت و صلح بین المللی مهمترین وظیفه شورای امنیت سازمان ملل متحد است و به طور خلاصه به تاریخچه تشکیل سازمان ملل متحد، اعضای شورای امنیت و وظایف آنها می پردازیم.

در آغاز جنگ جهانی دوم، پیروزی در همه جبهه ها با آلمان و متحدانش بود. نمایندگان دولت هایی که به بریتانیا پناهنده شده بودند با صدور بیانیه ای در کاخ سنت جیمز لندن اعلام کردند که ساختار جامعه ملل متلاشی شده و آنها دوباره به دنبال صلح و امنیت هستند.

سه ماه پس از بیانیه لندن، روزولت، رئیس جمهور ایالات متحده و چرچیل، نخست وزیر بریتانیا، پیمان آتلانتیک هشت ماده ای را در مورد یک کشتی جنگی در اقیانوس اطلس امضا کردند.

در دسامبر 1931 کنفرانسی با حضور رئیس جمهور ایالات متحده، نخست وزیر انگلستان و سفیر اتحاد جماهیر شوروی در واشنگتن برگزار شد. یکی از فعالیت های اصلی این کنفرانس، تدوین پیش نویس اعلامیه سازمان ملل بود که در سال 1961 به امضای 26 دولت که به آلمان اعلان جنگ داده بودند، رسید.

در پاییز همان سال، نمایندگان چین، اتحاد جماهیر شوروی، بریتانیا و ایالات متحده در مسکو گرد هم آمدند و اعلامیه مسکو را تنظیم و امضا کردند.
سپس در تهران کنفرانسی سه روزه با حضور چرچیل، روزولت و استالین به صورت مخفیانه از سفارت شوروی از 26 تا 29 دسامبر برگزار شد.

در سال 1323 استالین، چرچیل و روزولت در ساحل جنوبی شبه جزیره کریمه گرد هم آمدند و از همه کشورها دعوت کردند که کنفرانس سانفرانسیسکو را تشکیل دهند. بدین ترتیب، سازمان ملل 51 عضو اصلی پیدا کرد. سرانجام در 24 اکتبر 1945 معاهده مورد بحث توسط تعدادی دیگر از کشورها به تصویب رسید و وجود سازمان ملل متحد محقق شد. این روز در سراسر جهان به نام روز سازمان ملل نامیده شد.

ارکان سازمان ملل متحد

شش رکن اصلی سازمان ملل متحد عبارتند از:

مجمع عمومی؛ شورای امنیت؛ دبیرخانه؛ دیوان بین المللی دادگستری؛ شورای اقتصادی و اجتماعی؛ هیئت امنا.

شورای امنیت سازمان ملل متحد قدرتمندترین نهادی است که مسئول حفظ صلح و امنیت بین المللی و جلوگیری مستقیم از جنگ است.

شورای امنیت سازمان ملل متحد 15 عضو دارد که پنج عضو آن دائمی هستند و متشکل از دولت های پیروز جنگ جهانی دوم یعنی انگلیس، فرانسه، ایالات متحده آمریکا، روسیه و چین هستند. اعضای دائم شورای امنیت حق وتو دارند، به این معنی که می توانند از تصویب قطعنامه با رای منفی جلوگیری کنند.

این پنج عضو از جمله کشورهایی هستند که به سلاح های هسته ای نیز دسترسی دارند. ده عضو غیر دائم شورا نیز هر ساله توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای یک دوره دو ساله انتخاب می شوند و حق رای نیز دارند. اما آنها نمی توانند قطعنامه ای را وتو کنند. بر اساس سهمیه های منطقه ای، سه عضو از آفریقا و دو عضو از آمریکای لاتین، آسیا و اروپای شرقی و یک عضو به بیست کشور عربی منصوب می شوند. پس از این دو سال امکان عضویت مجدد وجود ندارد.

لازم به ذکر است که نمایندگان کشورهای عضو سازمان ملل که عضو شورای امنیت نیستند نیز می توانند در جلسات و گفتگوهای شورای امنیت شرکت کنند. با این حال، در نشست ماه مارس شورا که موضوع هسته ای ایران در دستور کار قرار داشت. آمریکا که در ماه جاری ریاست آن را برعهده داشت، مانع از حضور نماینده ایران در نشست شورای امنیت شد.

رئیس شورای امنیت برای مدت یک ماه انتخاب می شود. بر اساس منشور سازمان ملل متحد، تمامی اعضای این سازمان تصمیمات شورای امنیت را می پذیرند و اجرای آن را می پذیرند. این تنها نهاد سازمان ملل است که قدرت تصمیم گیری الزام آور در مورد کشورها دارد.

شورای امنیت به عنوان حافظ صلح، ابتدا باید اطمینان حاصل کند که صلح در معرض تهدید، نقض یا ارتکاب عمل تجاوزکارانه توسط یک دولت قرار گرفته است. در صورت تحقق این شرایط، طبق ماده 7 منشور سازمان ملل متحد، شورای امنیت می تواند راه حل هایی را در نظر بگیرد، اقدامات موقت را در نظر بگیرد یا اقدامات قهری انجام دهد. اقدامات موقت برای جلوگیری از وخامت اوضاع و اقدامات قهری برای حفظ صلح جهانی انجام می شود.

رویکرد شورا برای تهدید صلح این است که ابتدا به طرفین توصیه می کند که از طریق دیپلماتیک و صلح آمیز به توافق برسند. این شورا سپس میانجیگری و بررسی می کند و در صورت وقوع جنگ از طریق روش هایی مانند تحریم یا اجبار برای پایان دادن به درگیری اقدام می کند.

وظایف شورای امنیت سازمان ملل متحد

ماده 24 منشور ملل متحد به وظایف شورا به شرح زیر می پردازد:

به منظور حصول اطمینان از اقدام سریع و مؤثر سازمان ملل متحد، اعضای آن مسئولیت اصلی حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را به شورای امنیت محول می‌کنند و موافقت می‌کنند که شورای امنیت از طرف آن در انجام مسئولیت‌های خود تحت این مسئولیت عمل کند.

در اجرای این وظایف، شورای امنیت مطابق با اهداف و اصول سازمان ملل متحد عمل خواهد کرد. اختیارات ویژه ای که برای انجام این وظایف به شورای امنیت واگذار شده است در فصول 6، 7، 8 و 12 تعیین شده است.

شورای امنیت گزارش های سالانه و در صورت لزوم گزارش های ویژه را برای بررسی به مجمع عمومی ارائه می کند.

در حال حاضر پیشنهادهایی برای ایجاد تغییرات در ساختار شورای امنیت وجود دارد. به عنوان مثال، برخی کشورها خواهان افزایش اعضای شورای امنیت از 19 به 25 عضو شده اند و یا برخی نیز خواستار عضویت دائمی در نمایندگان جغرافیایی سازمان ملل شده اند.

اکثر کشورها همچنین خواستار عضویت دائمی بدون حق وتو شده اند. کارشناسان می گویند اگر ترکیب اعضای دائمی تغییر کند، طبیعتاً یک سری آثار مثبت و منفی به همراه خواهد داشت. از جمله اینکه با افزایش تعداد اعضای شورا، این رکن از حالت بسته و انحصاری خارج می شود و دیدگاه ها و عوامل جدیدی در تصمیم گیری ها نمایان می شود. گسترش شورا اهمیت آن را افزایش داده و به نوبه خود ارزش مجمع عمومی را که یک نهاد فراگیر و دموکراتیک است که توسط کشورهای جهان سوم حمایت می شود، کاهش خواهد داد. از سوی دیگر افزایش تعداد اعضا باعث کاهش کارایی شورا می شود و تصمیم گیری به آسانی سال های گذشته نخواهد بود.